Μεγάλες Γεωγραφικές Ανακαλύψεις
Κατά τον 15ο και τον 16ο αιώνα, Ευρωπαίοι εξερευνητές ανακαλύπτουν άγνωστες, έως τότε, περιοχές της γης. Ήταν η εποχή των Γεωγραφικών Ανακαλύψεων, που άλλαξαν τη ζωή των ανθρώπων.
Κατά τη διάρκεια των Γεωγραφικών Ανακαλύψεων αρκετοί τολμηροί θαλασσοπόροι ταξίδεψαν ως τα πέρατα του κόσμου για να χαράξουν νέους εμπορικούς δρόμους.
1487, 1492, 1498, 1522
Η Εποχή των Ανακαλύψεων είναι μια Ευρωπαϊκή ιστορική περίοδος από τον 15ο αιώνα έως τον 18ο αιώνα, όταν οι εκτεταμένες υπερπόντιες εξερευνήσεις αναδείχθηκαν σε ισχυρό παράγοντα του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Ήταν η περίοδος κατά την οποία ξεκίνησαν τα μεγάλα ταξίδια που κατέληξαν στην ανακάλυψη του Ατλαντικού εκ μέρους των Πορτογάλων, της δυτικής ακτής της Αφρικής, της ανακάλυψης της ωκεάνιας διαδρομής προς την Ανατολή το 1498, της υπερατλαντικής ανακάλυψης της Αμερικής για λογαριασμό της Ισπανίας το 1492 και της πραγματοποίησης του πρώτου περίπλου της Γης το 1522. Αυτές οι αποστολές οδήγησαν σε πολλές ναυτικές αποστολές πέρα από τον Ατλαντικό, Ινδικό και Ειρηνικό Ωκεανό και στεριανές αποστολές στην Αμερική, την Ασία, την Αφρική και την Αυστραλία, που συνεχίστηκαν και κατά τα τέλη του 19ου αιώνα, και έληξαν με την εξερεύνηση των πολικών περιοχών στον 20ό αιώνα.
Ανακάλυψη Ακρωτηρίου Καλής Ελπίδας
Βαρθολομαίος Ντίαζ
Ανακάλυψη Αμερικής
Χριστόφορος Κολόμβος
Διάπλους Ινδικού Ωκεανού
Βάσκο ντα Γκάμα
Περίπλους Γης
Μαγγελάνος
Μεγάλες γεωγραφικές ανακαλύψεις ή, αναζητώντας . . . μπαχαρικά
Ένα από τα κυριότερα κίνητρα για την ευρωπαϊκή εποχή της εξερεύνησης ήταν η αναζήτηση άμεσης πρόσβασης στο εξαιρετικά προσοδοφόρο εμπόριο μπαχαρικών. Τον 15ο αιώνα, τα μπαχαρικά εισάγονταν στην Ευρώπη μέσω χερσαίων και θαλάσσιων οδών της Μέσης Ανατολής και είχαν τεράστια ζήτηση τόσο για διατροφική όσο και για φαρμακευτική χρήση. Το πρόβλημα ήταν η πρόσβαση σε αυτήν την αγορά δια θαλάσσης. Κατά συνέπεια, εξερευνητές όπως ο Χριστόφορος Κολόμβος και ο Βάσκο ντα Γκάμα στάλθηκαν για να βρουν θαλάσσια διαδρομή από την Ευρώπη στην Ασία. Από το 1500 και μετά, πρώτα η Πορτογαλία, και στη συνέχεια άλλες ευρωπαϊκές δυνάμεις, προσπάθησαν να ελέγξουν το εμπόριο μπαχαρικών, τα λιμάνια που εμπορεύονταν μπαχαρικά και τελικά τα εδάφη στα οποία τα καλλιεργούσαν.
Σημαντικά πλούτη περίμεναν τους Ευρωπαίους, εάν μπορούσαν να παρακάμψουν τις καθιερωμένες διαδρομές και να ικανοποιήσουν τη συνεχώς αυξανόμενη ζήτηση για μπαχαρικά στην Ευρώπη. Για να επιτευχθεί αυτό, έπρεπε να βρεθεί μια θαλάσσια διαδρομή προς την Ασία.
Βαρθολομαίος Ντίαζ
1450-1500
Προσωπογραφία του Βαρθολομαίου Ντιάζ
Ο Βαρθολομαίος Ντιάζ, πεπειραμένος και αξιόπιστος πλοίαρχος, επιφορτίστηκε από τον βασιλιά της Πορτογαλίας Ιωάννη Β’ να εξερευνήσει τις ακτές της Αφρικής, νότια του κόλπου της Γουινέας. Το 1487 ο Βαρθολομαίος Ντιάζ έπλευσε στις ακτές της Δυτικής Αφρικής και έκανε το πρώτο ταξίδι γύρω από το Ακρωτήρι της Καλής Ελπίδας, το νότιο άκρο της αφρικανικής ηπείρου (τώρα Νότια Αφρική).
Χριστόφορος Κολόμβος
1451 – 1506
Προσωπογραφία του Κολόμβου
Ο Χριστόφορος Κολόμβος υπήρξε θαλασσοπόρος, χαρτογράφος, ναύαρχος και αντιβασιλιάς, και διάσημος επειδή ανακάλυψε την Αμερική το 1492. Η καταγωγή του Κολόμβου είναι αντικείμενο διαφωνίας και πολλές περιοχές διεκδικούν την προέλευσή του. Η πιο αποδεκτή θέση ωστόσο είναι ότι γεννήθηκε το 1451 στη Γένοβα της Ιταλίας. Ο πατέρας του, Δομίνικος Κολόμβος ανήκε στην μεσαία τάξη και δούλευε στη Γένοβα και στη Σαβόνα.
Τα πλοία του Κολόμβου και η πορεία του ταξιδιού του …
Οι τρεις καραβέλες του Κολόμβου: 1. Pinta, 2. Nina, 3. Santa Maria.
Ομοίωμα σε κλίμακα της καραβέλας Santa Maria.
Ο Χριστόφορος Κολόμβος στην Αμερική. Πέθανε στις 20 Μαΐου 1506 πιστεύοντας ότι είχε ανακαλύψει μια πιο σύντομη οδό για την Ασία. Δεν έζησε για να δει πως εκείνο που ανακάλυψε ήταν η Αμερική, αφήνοντας τελικά στον Αμέρικο Βεσπούκι, που συνέχισε εξερευνήσεις για λογαριασμό της Πορτογαλίας, να… δανείσει το όνομά του στον Νέο Κόσμο, κλέβοντας κατ’ αυτό τον τρόπο τη δόξα του Χριστόφορου Κολόμβου, του ανθρώπου που άνοιξε τον θαλάσσιο δρόμο για τον αποικισμό της Νέας Γης από τους Ευρωπαίους.
Βάσκο ντα Γκάμα
1460 – 1524
Προσωπογραφία του Βάσκο ντα Γκάμα
Ο Βάσκο Ντα Γκάμα (Vasco da Gama) ήταν πορτογάλος θαλασσοπόρος και εξερευνητής του τέλους του 15ου και των αρχών του 16ου αιώνα. Συνέχισε το έργο του συμπατριώτη του Βαρθολομαίου Ντιάζ με την ανακάλυψη της θαλάσσιας οδού μεταξύ Ευρώπης και Ινδίας, μέσω του Ακρωτηρίου της Καλής Ελπίδας, εγκαινιάζοντας έτσι μία νέα περίοδο στην παγκόσμια ιστορία. Συνέτεινε επίσης στην ανάδειξη της Πορτογαλίας ως παγκόσμιας δύναμης.
Το ταξίδι του Βάσκο ντα Γκάμα
Τα πλοία του Βάσκο ντα Γκάμα
Η αρμάδα του Βάσκο ντα Γκάμα αποτελούνταν από τέσσερα πλοία, δύο από αυτά, το São Gabriel και το Sao Rafael, ήταν καραβέλες, νεόκτιστες για το ταξίδι στο οποίο ανακάλυψε με επιτυχία τη θαλάσσια διαδρομή προς την Ινδία.
Φερδινάνδος Μαγγελάνος
1480- 1521
Προσωπογραφία του Μαγγελάνου
Ο Φερδινάνδος Μαγγελάνος (Fernão de Magalhães), ήταν Πορτογάλος θαλασσοπόρος οποίου το όνομα στη γλώσσα της πατρίδας του προφερόταν Μαγαλιάις. Ηγήθηκε της αποστολής εκείνης, με την οποία πραγματοποιήθηκε ο πρώτος περίπλους της Γης. Δεν κατάφερε να ολοκληρώσει το ταξίδι του προς τα Δυτικά, καθώς σκοτώθηκε από ιθαγενείς στρατιώτες του φύλαρχου Λάπου Λάπου στη μάχη του Μακτάν στο νησί Φιλιππίνων. Παρόλα αυτά, έγινε ένας από τους πρώτους ανθρώπους που διέσχισε όλους τους μεσημβρινούς της Γης. Έγινε επίσης ο πρώτος που ηγήθηκε μιας ευρωπαϊκής αποστολής προς τα δυτικά της Ευρώπης και που διέσχισε τον Ειρηνικό ωκεανό.
Αποτελέσματα Γεωγραφικών Ανακαλύψεων
Οι Ευρωπαϊκές υπερπόντιες εξερευνήσεις οδήγησαν στην άνοδο του παγκόσμιου εμπορίου και των ευρωπαϊκών αποικιακών αυτοκρατοριών, με την επαφή μεταξύ του Παλαιού Κόσμου, την Ευρώπη, την Ασία και την Αφρική, και τον Νέο Κόσμο, την Αμερική, που επέφερε την Κολομβιανή ανταλλαγή: μια μεγάλη μεταφορά φυτών, ζώων, τροφίμων, ανθρώπινων πληθυσμών (συμπεριλαμβανομένων των δούλων), μεταδοτικών ασθενειών και πολιτισμού μεταξύ του Ανατολικού και Δυτικού ημισφαιρίου. Αυτό αποτέλεσε ένα από τα πλέον σημαντικά παγκόσμια γεγονότα σχετικά με την οικολογία, τη γεωργία, και τον πολιτισμό στην ιστορία. Η Ευρωπαϊκή εξερεύνηση επέτρεψε την παγκόσμια χαρτογράφηση του κόσμου, με αποτέλεσμα μια νέα κοσμοθεωρία, και μακρινούς πολιτισμούς να έρθουν σε επαφή.
Η διατροφή των ιθαγενών της Προκολομβιανής κεντρικής και νότιας Αμερικής συμπεριλάμβανε σοκολάτα, βανίλια, τοματίνια, αβοκάντο, γκουάβα, παπάγια, sapote, mamey, ανανά, γουανάμπανα, χικάμα, γλυκοκολόκυθο, γλυκοπατάτα, φυστίκια, achiote, huitlacoche, γαλοπούλα και ψάρια. Όταν οι κατακτητές έφτασαν στη πρωτεύουσα των Αζτέκων την Tenochtitlan ανακάλυψαν ότι η διατροφή των ανθρώπων αποτελείτο κυρίως από πιάτα που είχαν ως βάση το καλαμπόκι με επιπλέον τσίλι και βότανα, συνήθως συμπληρωμένα με φασόλια και τομάτες ή κάκτους. Οι γηγενείς κάτοικοι της Αμερικανικής ηπείρου καλλιεργούσαν μία ποικιλία υπερτροφών που έπαιζαν πολύ σημαντικό ρόλο στη διατροφή τους. Τόσο η κινόα, όσο ο αμάρανθος είναι δημητριακά υψηλής περιεκτικότητας σε πρωτεΐνη, περιέχοντας οκτώ με εννέα γραμμάρια αυτής ανά μερίδα. Η κινόα εθεωρείτο η μαγικά τροφή των Ίνκας. Οι Μάγια και οι Αζτέκοι έπαιρναν τους σπόρους του κακαόδεντρου, πρόσθεταν καρυκεύματα και παρασκεύαζαν ένα ρόφημα που το ονόμαζαν «τσοκολάτλ» ή πικρό νερό, και πίστευαν ότι τους προσέδιδε σοφία και γνώση. Αργότερα, οι Μεξικάνοι πίστευαν ότι η σοκολάτα καταναλωνόταν από τους θεούς στον παράδεισο και οι σπόροι του κακάο μεταβιβάστηκαν στον άνθρωπο σαν μια ειδική ευλογία από τον θεό του ανέμου. Ένα ένα άλλο ιδιαίτερα σημαντικό φρούτο των Ίνκας ήταν το lucuma (λούκουμα), που έχει χαρακτηριστεί και ως «χρυσός των Ίνκας». Εξωτερικά μοιάζει πολύ με το αβοκάντο, όμως όταν το ανοίξεις θα αποκαλυφθεί η χρυσοκίτρινη σάρκα του που έχει γεύση κρέμα-καραμέλα. Γι’ αυτό άλλωστε και οι Περουβιανοί το προσθέτουν στα παγωτά, τα smoothies και άλλα γλυκά, αφού άλλωστε είναι αρκετά σκληρό για να το δαγκώσουν.
Μεγάλες ποσότητες πολύτιμων μετάλλων, χρυσού, αργύρου κ.ά, έφθασαν στην Ευρώπη κατά τα χρόνια που ακολούθησαν των μεγάλων γεωγραφικών εξερευνήσεων. Μάλιστα η μανία των Ισπανών για χρυσό ήταν τέτοια, ώστε πλάστηκε ένας ολόκληρος θρύλος για το περίφημο Ελ Ντοράντο (στα ισπανικά «ο χρυσός»). Αρχικά γιανόταν λόγος για τον «Ελ Όμπρε Ντοράντο» (Ο χρυσός άνδρας), ή «Ελ Ίντιο Ντοράντο» (Ο χρυσός Ινδιάνος) και «Ελ Ρέι Ντοράντο» (ο χρυσός βασιλιάς), όνομα με το οποίο ήταν γνωστός στους Ισπανούς ένας φανταστικός τόπος, στο βόρειο τμήμα της Νότιας Αμερικής, στον οποίο πίστευαν ότι υπήρχε χρυσός και ανεξάντλητα πλούτη. Αμέτρητες αποστολές έψαξαν να το βρουν και, αν και δεν βρήκαν τίποτα, η μανία κατακτητών για πλούτη έγινε η αιτία για ένα από τα χειρότερα μαζικά εγκλήματα κατά των ιθαγενών λαών της Αμερικής.
Το εμπόριο επίσης αναπτύχθηκε σε παγκόσμια κλίμακα. Κατά το δεύτερο μισό του 14ου αιώνα μόνο η θάλασσα προσέφερε πλέον εναλλακτικές λύσεις, με το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού να έχει οδηγηθεί στο ψάρεμα και στο εμπόριο σε παραθαλάσσιες περιοχές Μεταξύ του 1325 και του 1357 ο βασιλιάς της Πορτογαλίας ενθάρρυνε το θαλάσσιο εμπόριο και διέταξε τη διεξαγωγή των πρώτων εξερευνήσεων. Για να εξασφαλίσουν το μονοπώλιό τους στο εμπόριο, οι Ευρωπαίοι με πρώτους τους Πορτογάλους προσπάθησαν να εγκαταστήσουν ένα σύστημα στη Μεσόγειο το οποίο χρησιμοποιούσε τη στρατιωτική ισχύ και τον εκφοβισμό για να κατευθύνει την εμπορική κίνηση σε λιμάνια που βρίσκονταν υπό τον έλεγχό τους: Έτσι μπορούσαν να τη φορολογήσουν. Οι Πορτογάλοι ενδιαφέρονταν να εμπορεύονται με τα λιμάνια της Δυτικής Αφρικής απευθείας και δια θαλάσσης και φιλοδοξούσαν να μάθουν εάν ήταν δυνατό για κάποιον να ταξιδέψει μέχρι τις Ινδίες από τη θάλασσα, οι οποίες ήταν οι πηγές του επικερδούς εμπορίου μπαχαρικών. Με τις μεγάλες γεωγραφικές ανακαλύψεις η Πορτογαλία απέκτησε τον έλεγχο της Αφρικής, Ασίας, και ανατολικής Νότιας Αμερικής (Βραζιλία), ενώ οι Ισπανοί έλαβαν τα πάντα στα δυτικά, ουσιαστικά όλη την αμερικανική ήπειρο.
Οι Ευρωπαίοι ίδρυσαν αποικίες στις νέες περιοχές. Εκεί ήρθαν σε επαφή με τους πολιτισμούς αρχαίων λαών, όπως οι Ίνκας και οι Αζτέκοι, αλλά ελάχιστα επηρεάστηκαν από αυτούς. Πάντως ο κύριος πορτογαλικός στόχος ήταν το εμπόριο, όχι ο εποικισμός ή η κατάκτηση. Πορτογάλοι και Ισπανοί, αφού μετέτρεψαν τις νέες χώρες σε αποικίες, τις μοίρασαν μεταξύ τους με τη Συνθήκη της Τορντεζίγιας (1494), με αποτέλεσμα να δημιουργήθηκαν δύο αντίστοιχες αποικιακές αυτοκρατορίες: η πορτογαλική και η ισπανική. Από τα τέλη όμως του 16ου αιώνα η Ολλανδία, η Αγγλία και η Γαλλία άρχισαν να διεκδικούν μερίδιο από τις αποικίες με αποτέλεσμα να δημιουργηθούν ανταγωνισμοί και συγκρούσεις μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών.
Συχνά οι νέοι κάτοικοι αντιμετώπισαν με περιφρόνηση τους ιθαγενείς και τους εκμεταλλεύθηκαν. Η δουλεία, ιδιαίτερα στις αποικίες, αποτέλεσε την πιο μεγάλη συνέπεια των Ανακαλύψεων.
με τη συνθήκη της Τορντεζίγιας 1494 (διακεκομμένη γραμμή μεσημβρινού).
Οι περιοχές ανατολικά (δεξιά) της γραμμής θα ανήκαν στην Πορτογαλία,
ενώ όσες βρίσκονταν δυτικά (αριστερά) στην Ισπανία.
Προκολομβιανοί Πολιτισμοί
Α Ζ Τ Ε Κ Ο Ι
&
Ι Ν Κ Α Σ
Οι Πορτογάλοι και οι Ισπανοί κατέκτησαν με τη βία τις περιοχές που ανακάλυψαν. Ειδικότερα οι τελευταίοι, επιδεικνύοντας απάνθρωπη σκληρότητα, εξαφάνισαν τους λεγόμενους προκολομβιανούς πολιτισμούς της κεντρικής και νότιας Αμερικής. Με τον όρο «Προκολομβιανοί πολιτισμοί» αναφερόμαστε στους πολιτισμούς των αυτόχθονων αμερικανικών φύλων που αναπτύχθηκαν στην αμερικανική ήπειρο πριν την ανακάλυψη της ηπείρου από τον Χριστόφορο Κολόμβο και την κατάκτησή της από τους Ισπανούς τον 16ο αι. Την εποχή της ανακάλυψης, το 1492, υπολογίζεται πως ο αυτόχθων πληθυσμός της Αμερικής έφτανε περίπου τα 90 εκατομμύρια. Από αυτούς προήλθαν διάφοροι πολιτισμοί, οι πιο σπουδαίοι από τους οποίους θεωρούνται οι Αζτέκοι, οι Μάγια και οι Ίνκας. Η Αυτοκρατορία των Ίνκας υπήρξε το μεγαλύτερο κράτος της προκολομβιανής Αμερικής, με την επικράτειά του να καλύπτει μεγάλο μέρος των σημερινών κρατών του Εκουαδόρ, του Περού, της Βολιβίας, της Χιλής αλλά και της βόρειας Αργεντινής.
Η πτώση της Αυτοκρατορίας των Αζτέκων
1519
Οι Αζτέκοι κατοικούσαν στην κεντρική Αμερική, στο νότιο τμήμα του σημερινού Μεξικού. Η Αυτοκρατορία των Αζτέκων, με βάση την Τενοχιτλάν, ήταν μία αυτοκρατορία η οποία βασιζόταν στους φόρους που εισέπραττε από τους κατακτημένους λαούς και επεκτεινόταν σε ολόκληρη την κεντρική Αμερική.
Το 1519, ο Κορτέζ οδήγησε μια ομάδα 500 Ισπανών στην πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας των Αζτέκων, την Τενοχιτλάν (Tenochitilán). Ο αρχηγός των Αζτέκων Μοντεζούμα Β καλωσόρισε αρχικά τον Κορτέζ, καθώς νόμιζε ότι ήταν θεός. Αλλά σύντομα, ο Κορτέζ έπιασε τον Μοντεζούμα ως όμηρο. Μετά από μήνες πολέμου, η Τενοχιλάν έπεσε στους Ισπανούς κατακτητές. Ο Μοντεζούμα πέθανε και η αυτοκρατορία του καταστράφηκε. Οι Ισπανοί έκτισαν στη θέση της Τενοχιτλάν μια νέα πόλη, την Πόλη του Μεξικού.
Η πτώση της Αυτοκρατορίας των Ίνκας
1532
Οι Ίνκας ήταν σπουδαίος προκολομβιανός πολιτισμός που άκμασε στη Νότια Αμερική και επίσης η μεγαλύτερη αυτοκρατορία της ηπείρου, η οποία έπεσε με την κατάκτηση του Νέου Κόσμου από τους Ισπανούς οι οποίοι τους κατέκτησαν με βίαιο τρόπο και αρχηγό τον Ισπανό κονκισταδόρα Φρανθίσκο Πισάρο (Πιθάρρο). Πρωτεύουσα ήταν το Κούσκο στο σημερινό Περού. Σε μια έκταση από τον Ισημερινό μέχρι τη Χιλή και την Αργεντινή, ζούσαν πάνω από 200 έθνη.
Στις 13 Φεβρουαρίου 1502, ο Πισάρο απέπλευσε με στόλο τριάντα πλοίων και συνολικά 2.500 αποίκους και στράτευμα προς την Ισπανιόλα, ισπανική αποικία και λιμάνι στην Καραϊβική. Στην συνέχεια εξερεύνησε περιοχές κοντά στον σημερινό Παναμά. Εκεί πληροφορήθηκε το 1522, από τοπικούς φύλαρχους, ότι νοτιότερα υπάρχουν μυθικές πολιτείες που διαθέτουν αστρονομικές ποσότητες χρυσού, εννοώντας τις πόλεις των Ίνκας στο σημερινό Περού. Το 1532, εξεστράτευσε για την κατάκτηση του Περού. Εκείνο το χρονικό διάστημα η Αυτοκρατορία των Ίνκα βρίσκονταν σε εμφύλιο πόλεμο μεταξύ των δύο αδελφών, Ουάσκαρ και Αταχουάλπα, διεκδικητών για την εξουσία της Αυτοκρατορίας. Ο Πισάρο, ενώ διέθετε πενιχρή αριθμητικά δύναμη, συνολικά 180 άτομα, ένα πυροβόλο και 27 άλογα, αποφάσισε να επιτεθεί. Με τολμηρή στρατιωτική επίθεση στην Καχαμάρκα, κατάφερε να συλλάβει τον Αταχουάλπα. Οι Ισπανοί στην πορεία εκμεταλλεύθηκαν τις διάφορες φατρίες μέσα στο κράτος των Ίνκας. Ήταν σε θέση να ενισχύσουν τις διάφορες συμμαχίες τους μεταξύ των ντόπιων πληθυσμών και προώθησαν τελικά επιτυχή επίθεση στην πρωτεύουσα Κούσκο.
© Δημήτρης Γαρουφαλής, 2023
Το παρόν χορηγείται με άδεια Creative Commons Αναφορά Δημιουργού-Μη Εμπορική Χρήση-Όχι Παράγωγα Έργα 4.0 Διεθνές .